Rola sztucznej inteligencji (ang. AI – Artificial Intelligence) w służbie zdrowia
Jak wynika z przeglądu systemowego opublikowanego w Annals of Internal Medicine, oceniającego przestrzeganie zaleceń lekarskich, stwierdzono, że około połowa leków przepisywanych na choroby przewlekłe nie jest spożywana zgodnie z zaleceniami lekarza i około 20-30% recept nigdy nie są wykupywane. To nieprzestrzeganie zaleceń co roku powoduje ponad 125 000 zgonów, a także zwiększa liczbę wizyt na oddziałach ratunkowych i hospitalizacji, co kosztuje amerykański system opieki zdrowotnej od 100 do 300 miliardów dolarów
Badania przeprowadzone w 2011 r. wykazały, że stopień przestrzegania zaleceń lekarskich jest różny w różnych krajach i tak na przykładzie nadciśnienia tętniczego, nie realizowało zaleceń: w Walii – 38,1%, w Anglii – 41,5%, w Polsce – 57,6%, na Węgrzech – 70,3% pacjentów.4 Niestety na chwilę obecną nie znamy podobnych wyliczeń jeśli chodzi o koszt dla systemu finansowania służby zdrowia dla naszego kraju.
Badania wskazują także, iż odsetek osób przyjmujących leki zgodnie z zaleceniami lekarza maleje wraz z upływem czasu, natomiast pacjenci stosujący farmakologiczne zalecenia lekarza wykazują większą dbałość o właściwy styl życia (dietę, aktywność fizyczną czy regularne badania profilaktyczne).
Przyczyny niestosowania się do leków przepisanych przez lekarzy to między innymi:
1. Brak wystarczającej wiedzy na temat działania leku i jego znaczenia dla procesu leczenia
2. Strach przed skutkami ubocznymi
3. Brak natychmiastowego efektu fizjologicznego w przypadku niestosowania leku
4. Niedogodność związana z trzymaniem się skomplikowanego harmonogramu dawkowania oraz stosowanie wielu rodzajów leków i preparatów wspomagających.
5. Przystępność cenowa zapisanych leków i dostęp do leku w najbliższej aptece
6. Rosnąca presja społeczna, aby robić odchodzić od leczenia farmakologicznego na rzecz terapii naturalnych
Firmy farmaceutyczne w przeszłości korzystały z wsparcia człowieka (w tym pielęgniarek, farmaceutów itp.) w celu poprawy przestrzegania zaleceń. Metody te, chociaż skuteczne, były bardzo kosztowne, ograniczając w ten sposób zasięg i możliwości wspierania pacjentów.
Przypomnienia telefoniczne, poprzez wiadomości SMS (tekstowe) czy pager, również okazały się w pewnym stopniu skutecznym rozwiązaniem, ale ze względu na ogólność działania oraz braku możliwości personalizacji nie zapewniały, że przypomnienie zakończy się przyjęciem leku.
Aby rozwiązać te problemy, poszukuje się obecnie kreatywnych rozwiązań wykorzystujących sztuczną inteligencję (AI) i uczenie maszynowe (ML) w celu zwiększenia przestrzegania zaleceń przez pacjentów.
Oto niektóre z rozwiązań, które przyniosły rezultaty w tej dziedzinie:
· Chatboty: konwersacyjna sztuczna inteligencja koncentrująca się na przestrzeganiu zaleceń lekarskich może stworzyć spersonalizowany profil pacjenta i współpracować z nim, aby pomóc im w codziennym stosowaniu leków. Pomaga również w odpowiadaniu na pytania pacjentów dotyczące leku i ich zrozumieniu, a także omawia przyczyny ich nieprzestrzegania.
· Tabletki z bioczujnikami: tabletki te zawierają bezpieczne do spożycia, wbudowane w lek bioczujniki, które po spożyciu rozpuszczają się w organizmie i wysyłają sygnał do pacjenta i lekarza poprzez aplikację zainstalowaną na smartfonie za pośrednictwem technologii Bluetooth z wbudowanego w naklejany plaster czujnika. FDA zatwierdziła jeden taki lek, Abilify MyCite, w listopadzie 2017 r. MINUSY: Ta metoda śledzi jedynie stosowanie leku i nie wysyła pacjentom żadnych przypomnień. Ciekawe informacje dot. tej technologii: LINK DO YOUTUBE
· Czujniki wbudowane w opaski na nadgarstek: wyjątkowy ruch podczas wyjmowania leku z opakowania i spożywania go można śledzić i pomagać w ocenie przestrzegania zaleceń lekarskich. Jest to nieinwazyjna metoda monitorowania i poprawy przestrzegania zaleceń, polegająca na wysyłaniu przypomnień do pacjentów, gdy nie zażyli oni leku w przepisanym czasie.
· Gry: Zarządzanie chorobą i jej skutkami ubocznymi każdego dnia może stać się uciążliwe, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych. Połączenie przyjmowania leków z grami może dodać element zaangażowania i sprawić, że rutynowe zadania będą mniej nudne. Takie aplikacje oparte na grach mają na celu zaszczepienie zmiany w zachowaniu pacjentów, nagradzając ich za przestrzeganie zaleceń, a tym samym pozytywnie wzmacniać właściwe zachowania. Na przykład Korzystając z aplikacji Mango Health, pacjenci mogą zarabiać walutę w grze, przestrzegając harmonogramu leczenia i przechodzą na wyższy poziom, dzięki czemu mogą odblokować prawdziwe nagrody. Monitory stężenia glukozy we krwi DIDGET firmy Bayer, które są używane głównie przez dzieci, można łączyć z konsolami do gier Nintendo i nagradzać pacjentów za dobre nawyki testowe, które można wymienić na nowe postacie lub kostiumy w grach.
· Aplikacje: Obecnie dostępnych jest wiele aplikacji na systemy Apple (iOS) i Android, które pomagają w poprawie przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjentów. Te aplikacje obejmują takie funkcje, jak:
o alarmy dotyczące czasu i dawki
o śledzenie spożycia leków
o przypomnienia o uzupełnieniu i
o informacje o przechowywaniu (leku).
Niektóre aplikacje mogą również nagrywać na żywo pacjentów przyjmujących leki, aby potwierdzić, że przyjmowali je prawidłowo.
· Inteligentne opakowania leków: dostępne są już na rynkach dozowniki tabletek, w których użytkownicy mogą wprowadzać dawki i czas przyjmowania leków oraz synchronizować urządzenie z aplikacją na smartfonie. Urządzenie dozuje wymaganą dawkę we wstępnie określonym czasie, jednocześnie wysyłając sygnał audio / wizualny, aby przyciągnąć uwagę pacjenta. Posiada również funkcję ostrzegania opiekuna / lekarza, gdy pacjent przegapi dawkę. Inteligentne butelki mogą śledzić, czy pacjent przyjął lek za pomocą czujników w nakrętce, które wykrywają, kiedy butelka jest otwarta, oraz poprzez wagę pozostałych tabletek. Dostępne są również zaawansowane technologicznie wersje opakowań blistrowych, które działają zgodnie z tą samą zasadą śledzenia, kiedy lek jest wyjmowany z blistra. Wadą inteligentnego opakowania jest to, że technologia ta może śledzić, kiedy lek jest wyjmowany z opakowania, ale nie czy został skonsumowany.
Sztuczna Inteligencja (AI) i Uczenie Maszynowe (ML) można również wykorzystać do przewidywania zachowań pacjentów z wysokim ryzykiem nieprzestrzegania zaleceń. Wiadomo, że pewne czynniki wpływają na przestrzeganie zaleceń, takich jak miejsce zamieszkania, diagnoza, złożoność schematu dawkowania, status zatrudnienia, wiek pacjenta, płeć i koszt leków.
Oczywiście głównym zastrzeżeniem w stosunku do nowych technologii jest to, że aby jakikolwiek środek mający na celu poprawę przestrzegania zaleceń terapeutycznych był skuteczny, pacjent musi być zainteresowany i zmotywowany. Dopóki to nie zostanie osiągnięte, bez względu na technologię nie będzie w stanie zmusić pacjenta do przyjęcia leku.
Sieć wsparcia odgrywa kluczową rolę i należy ją wykorzystać, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych, aby zapewnić, że pacjent będzie przestrzegał zaleceń. W przypadku młodszych pacjentów analiza mediów społecznościowych może dostarczyć ważnych informacji na temat zachowania pacjentów.
Korzystanie z narzędzi opartych na sztucznej inteligencji to kolejny logiczny krok w zapewnieniu holistycznej opieki zdrowotnej. Wykorzystanie sztucznej inteligencji do zwiększenia przestrzegania zaleceń może zmniejszyć niepotrzebne obciążenie systemu opieki zdrowotnej, poprawić wyniki pacjentów oraz zwiększyć wiarygodność danych z badań klinicznych.
Przypisy:
1 Viswanathan M, Golin CE, Jones CD, et al. Interventions to Improve Adherence to Self-administered Medications for Chronic Diseases in the United States: A Systematic Review. Ann Intern Med, December 2012. Available at https://annals.org/aim/fullarticle/1357338/interventions-improve-adherence-self-administered-medications-chronic-diseases-united-states
2 Fadhil A, A Conversational Interface to Improve Medication Adherence: Towards AI Support in Patient's Treatment, ResearchGate, March 2018, Available at https://www.researchgate.net/publication/324055736_A_Conversational_Interface_to_Improve_Medication_Adherence_Towards_AI_Support_in_Patient's_Treatment
3 Groove Health website. Accessed in February 2020, Available at https://www.groovehealthrx.com/
4 Dane statystyczne z badania realizowanego w 16 krajach UE, wyniki przedstawiono na forum Parlamentu Europejskiego w grudniu 2011 r. Koordynatorem badań był Uniwersytet Medyczny w Łodzi.